Xatosiz yozish uchun nima qilish kerak?

Kamina nashriyotda musahhih, ya’ni imloviy xatolarni tuzatuvchi xodim bo‘lib ishlayotganim bois ko‘pchilik: “Xatosiz yozish uchun nima qilish kerak?” deb so‘raydi. Ke­ling, shu savolga qisqacha javob bersak.



Imloviy xatolarsiz yozish uchun ikkita narsa zarur: e’tibor va imlo qoidalarini bilish.

Ko‘pchilik nima yozayotganiga e’tibor qilmagani sababli xato yozishga o‘rganib qolgan. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlardagi ko‘pchilik foydalanuvchilar o‘zlaricha “qoida” kashf qilgan: “Internetda imloviy xatolar bilan yozaversa bo‘ladi”. Bo‘lmagan gap! Ziyoli kishi har qayerda imlo qoidalariga amal qilib, xatolarsiz yozadi.



Demak, qayerda nima yozayotganimizdan qat’i nazar, imlo qoidalariga muvofiq ravishda yozishga harakat qi­lishimiz kerak. Har bir harf, har bir nuqta-vergulga ahamiyat berish lozim. To‘g‘ri, boshida bu sizga biroz mushkullik qiladi. Lekin doimiy ravishda to‘g‘ri yozishga harakat qilaversangiz, o‘z-o‘zidan e’tibor qiladigan, buning uchun alohida kuch sarflamaydigan bo‘lib qolasiz. Ya’ni sizda to‘g‘ri yozishga harakat qilish refleksi hosil bo‘ladi. Endi imloviy xatolar bilan yozishni o‘zingizga ep ko‘rmaysiz, mabodo xato qilib qo‘yganingizni ko‘rsangiz, darhol to‘g‘rilaysiz. Qarang, qanday yaxshi. Odamlar sizning yozganingizni o‘qib tartib-intizomli, madaniyatli, ziyoli kishi ekan deb xulosa qiladi. Biror joyga ishga kirmoqchi bo‘lganingizda imkon qadar imloviy xatolarsiz yozishga harakat qilasiz-ku, mana shunga boshqa vaqtlarda ham amal qilib, ko‘nikma hozirlab borish kerak.



Imloviy xatolarsiz yozish uchun bizga lozim bo‘lgan ikkinchi narsa bu — imlo qoidalarini bilish. Har bir til­ning o‘z yozuv qoidalari bor. Xususan, o‘zbek tilining ham. Siz bu qoidalarga amal qilgan holda yozar ekansiz, jonajon tili­mizning hurmatini o‘z o‘rniga qo‘ygan bo‘lasiz.



O‘zbek tilining imlo qoidalarini tilga oid adabiyotlardan o‘rganishimiz mumkin. Bu qoidalar juda ko‘p emas. Quyidagilarni bilgan kishi yozuvda ancha (balki to‘liq) xatosiz yozishi mumkin:

— tinish belgilarini o‘z o‘rnida qo‘llash;

— bosh harflar imlosi;

— qo‘shib yozish, ajratib yozish;

— chiziqcha bilan yozish;

— asos va qo‘shimchalar imlosi;

— “h” va “x” ishtirok etgan so‘zlarni eslab qolish.



Mazkur qoidalarning qaysi birida xato qilsa ham, so‘z ma’nosi o‘zgarib ketishi mumkin. Natijada suhbatdoshi­ngizga fikringizni to‘g‘ri va to‘liq yetkazib bera olmasligi­ngiz yoki u sizni to‘g‘ri tushunsa ham xato yozganingizni ko‘rib, ustingizdan kulishi mumkin.



Ko‘p o‘qishning ham to‘g‘ri yozishni o‘rganishda ahamiyati katta. Bu bilan biz ham e’tiborimizni orttira­miz, ham imlo qoidalarini o‘rganamiz. Bunda, albatta, imlo qoidalariga muvofiq ravishda yozilgan ma’lumot bo‘lishi kerak. Afsuski, so‘nggi vaqtlarda qo‘pol imloviy xatolari talaygina bo‘lgan kitob, gazeta-jurnallar uchrab turibdi. Shuning uchun ishonchli nashriyotlarda chop qilingan kitob, gazetalarni o‘qib, to‘g‘ri yozish bo‘yicha malakamizni oshirishimiz mumkin. Chunki ko‘p o‘qish orqali yozuvlar ko‘zda muhrlanib qoladi. Natijada yozayotganingizda qan­day yozsa, to‘g‘ri bo‘lishi ko‘z oldingizga kelaveradi.



G‘iyosiddin YUSUF, “Hilolnashr” nashriyotining bosh musahhihi